Narratief onderzoek naar de impact van het armoedebeleid in Dijk en Waard

De gemeente startte deze pilot in 2023 om inwoners met een laag inkomen een financieel steuntje in de rug te geven. De gemeenteraad wilde een betekenisvolle bijdrage leveren aan het welzijn van deze inwoners. In 2024 werd de pilot afgesloten. Op verzoek van de gemeenteraad vonden zowel een tussentijdse als een eindevaluatie plaats. De evaluaties richtten zich op het ervaren effect van de pilot en het bredere gevoel van bestaanszekerheid onder inwoners. Deze maakten deel uit van een breder afwegingskader, waarin ook de bredere bezuinigingsopgave van de gemeente meespeelde.

Waarom dit onderzoek belangrijk is voor inwoners én beleidsmakers

Het onderzoek combineerde kwalitatieve en kwantitatieve methoden. SenseGuide verzamelde via persoonlijke gesprekken en een online vragenlijst verhalen van inwoners. In totaal zijn 143 verhalen verzameld in de tussenevaluatie en 125 in de eindevaluatie. De verhalen zijn representatief verdeeld over de doelgroep en sluiten aan bij cijfers uit gemeentelijke bronnen. Door kwalitatieve verhalen en kwantitatieve duidingen gelijktijdig te verzamelen binnen dezelfde steekproef, ontstaat een samenhangend en betrouwbaar beeld van de ervaringen van inwoners. De uitkomsten van de tussenevaluatie en eindevaluatie zijn consistent, zonder onverklaarbare uitschieters, en tonen een stabiel patroon. Dit versterkte de betrouwbaarheid en validiteit van het onderzoek.

Wat inwoners wilden dat wij kwamen te weten

Hoewel het onderzoek drie centrale vragen kende – over leefsituatie, bestaanszekerheid en vertrouwen in de gemeente – kregen inwoners alle ruimte om hun eigen verhaal te vertellen. Niet de vragen bepaalden de uitkomst, maar de ervaringen.

Inwoners vertelden over geldzorgen, schaamte en de last van voortdurend moeten rondkomen. Over sociale activiteiten die onbereikbaar zijn, hoe klein ook. Over het verschil tussen overleven en echt meedoen. Sommige verhalen gingen over dankbaarheid: voor de DijkenWaardPas, voor vrijwilligerswerk dat weer structuur gaf, of voor het gevoel ergens bij te horen. Andere verhalen lieten zien waar het schuurt. Zoals regelingen die niet voor iedereen toegankelijk zijn. Of het gevoel dat je steeds opnieuw alles moet uitleggen, bewijzen en aanvragen.

Ook brachten zij hun leefsituatie ook kwantitatief in beeld, wat hielp om terugkerende patronen zichtbaar te maken. De leefsituatie werd breed onderzocht: van fysieke en mentale gezondheid tot sociale relaties, inkomen, levensplezier, schulden, wonen en werken. Bestaanszekerheid werd benaderd vanuit het kader van sociale kwaliteit, met aandacht voor sociaaleconomische zekerheid, sociale inclusie, sociale cohesie en sociaal empowerment.

Wat inwoners ons vooral wilden laten begrijpen: bestaanszekerheid gaat niet alleen over geld. Het gaat over menselijkheid, over sociale veiligheid, over gezien worden. Over het verschil tussen overleven en meedoen.

Wat de verhalen zichtbaar maken

De tussenevaluatie liet al zien dat drie kwart van de deelnemers een positief effect ervaart van de voorzieningen binnen de pilot, met name op het gebied van levensplezier en sociale participatie. De eindevaluatie bevestigde dit beeld: inwoners voelden zich meer verbonden, konden weer iets ondernemen, en haalden meer zingeving uit hun dagelijkse leven.

Toch bleek het effect op structurele bestaanszekerheid beperkt. Veel mensen blijven financieel kwetsbaar. De pilot bood ruimte, maar geen oplossing. Tegelijkertijd zagen we in de verhalen ook veerkracht, creativiteit en een sterke behoefte aan verbinding met de gemeenschap.

De verhalen tonen hoe het armoedebeleid in Dijk en Waard verlichting biedt, maar ook tekortschiet. Structurele ongelijkheid, rigide beleidsregels en vooral stigmatisering vormen serieuze obstakels voor inwoners. Sommige mensen ervaren schaamte of het gevoel veroordeeld te worden wanneer ze gebruikmaken van voorzieningen. In plaats van ondersteuning te bieden, kunnen sommige regelingen – zoals de DijkenWaardPas of premies – onbedoeld het gevoel van afhankelijkheid of uitsluiting versterken. Alleenstaande moeders spraken bijvoorbeeld niet alleen over geld, maar ook over het gevoel dat kansen voor henzelf en hun kinderen beperkt blijven.

Meer dan cijfers: sociaal en mentaal perspectief

De verhalen laten zien dat armoede niet alleen een financieel probleem is. Het is ook psychologisch en sociaal. Eenzaamheid, stress over geld, en het ontbreken van een stabiel netwerk zijn aspecten die vaak onzichtbaar blijven, maar het dagelijks leven diepgaand beïnvloeden.

Regelingen als de DijkenWaardPas en de vrijwilligers- of uitstroompremie helpen, maar zijn niet voor iedereen toegankelijk of toereikend. Ze kunnen ook gevoelens van uitsluiting of afhankelijkheid versterken.

Het onderzoek laat ook zien: inwoners ontwikkelen meer vertrouwen in de gemeente wanneer zij merken dat hun ervaringen ertoe doen. Minder bureaucratie, meer samenwerking en het serieus nemen van ervaringskennis maken beleid effectiever. Wat werkt, weten de mensen die het zelf meemaken.

Wat het betekent als je verhaal gehoord wordt

Tijdens de beeldvormende raadsbijeenkomst op 20 mei 2025 werd duidelijk hoe verhalen doorwerken in besluitvorming. De kwalitatieve evaluatie werd gepresenteerd als onderdeel van een breed beeld op het armoedevraagstuk.

Een brief van een inwoner, voorgelezen tijdens de sessie, maakte diepe indruk. Ze beschreef hoe haar ziekte leidt tot minder inkomen en sociale contacten, en hoe kleine dingen als een terrasje of cursus onbereikbaar zijn.

"Door mijn ziekte heb ik structureel minder inkomen. Een terrasje is voor mij een absolute luxe. De DijkenWaardPas geeft me mogelijkheden, maar sociale activiteiten zijn vaak nog steeds te duur. Ik zou zo graag nieuwe mensen ontmoeten, maar dat lukt niet zomaar. Alles is kostbaar."

De raad nam de conclusies van het onderzoek serieus. De verhalen spraken voor zich en brachten de cijfers tot leven. De discussie ging dan ook niet over het rapport, maar over de keuzes die nu nodig zijn.

Tot slot: ruimte voor menselijkheid in beleid

De eindevaluatie bevestigt dat de pilot een positieve bijdrage levert aan welzijn en levensplezier, maar dat het effect op structurele bestaanszekerheid beperkt blijft. Tegelijkertijd laat het onderzoek zien hoe krachtig verhalen kunnen zijn om de impact van beleid zichtbaar te maken en beleid dichter bij de leefwereld van mensen te brengen.

Narratief onderzoek laat zien waar beleid raakt, schuurt of voorbijgaat aan wat mensen echt nodig hebben. Als het lukt om minder vanuit systemen en meer vanuit ervaringen te denken, ontstaat er ruimte voor realistischer, menselijker beleid. Beleid waarin vertrouwen centraal staat en waarin verhalen helpen om te begrijpen wat werkt, wat schuurt en wat echt nodig is.

Het volledig rapport is hier te lezen.